مصارف عمده ی فسفات ها
فسفر یا فسفات از جمله یکی از مواد مهم در زندگی امروزی انسان به شمار می رود زیرا که یکی از عوامل مهم در رشد و توسعه ی کودهای کشاورزی را مواد فسفاته تشکیل می دهند. از طرفی به دلیل افزایش جمعیت انسان نیاز به مواد غذایی بیشتر خواهد بود و تامین این مواد ارتباط مستقیمی با مصرف کودهای مختلف از جمله کود های فسفا ته دارد.
مهم ترین کاربرد سنگ فسفات استفاده از آن در تولید اسید فسفریک و به دنبال آن کودها ی شیمیایی می باشد. به طوری که 90 درصد مشتقات اسید فسفریک در جهان در این مورد به کار می رود.
فسفر در تولید اسید فسفریک،کود های شیمیایی، صنایع فلزی، صنایع شیشه سازی، دندان سازی، پلاستیک سازی و شوینده‌ها به کار می رود. فسفر در هر موجود زنده ای وجود دارد و یک ماده ی غذایی اولیه است که انرژی را به صورت قابل استفاده برا ی موجودات زنده تبدیل می کند. کود های فسفاته پر مصرف ترین انواع کود بعد از کودهای نیتروژنی هستند.
اسید فسفریک اولین اسید غیر آلی از نظر ارزش تولید و مصرف و دومین اسید از نظر حجم بعد از اسید سولفوریک است. اسید فسفریک یکی از اسید های معدنی مهم به شمار می آید که شامل سه اتم هیدروژن، یک اتم فسفر و چهار اتم اکسیژن می باشد. از کاربرد های عمده ی آن می توان به حذف زنگ زدگی از سطح فلزات ، به عنوان افزودنی در غذاهای اسیدی و نوشابه ها مانند انواع مختلفی از کولا ، در پزشکی در دارو های ضد تهوع و اخیرا به عنوان الکترولیت در سلول های سوختی و ... اشاره کرد. اسید فسفریک بر اساس نوع تولید، در صد P2O5 ، ناخالصی و مصرف نهایی انواع تجاری مختلفی دارد. تولید آن بر اساس فرایند مرطوب یا فرایند حرارتی یا کوره است. واکنش موجود در فرایند تر یا مرطوب به صورت زیر می باشد:
Ca10 (PO4)6F2 + 10 H2SO4 ð 10 CaSO4 + H3PO4 + 2 HF
کاربردهای برخی از مواد فسفاته به صورت زیر می باشد:
تری سدیم فسفات (TSP) : از مخلوط سنگ های متفاوت با اسید فسفریک بدست می آید و به عنوان کود به صورت خالص یا ترکیبی به کار می رود و حدود 40 درصد P2 O5 دارد.
مونو آمونیوم فسفات (MAP) : کود و کود های مخصوص، غذای جانوران ، تاخیر انداز آتشگیر.
دی آمونیوم فسفات: بیش از 60 درصد از کود های فسفاته شامل دی آمونیوم است که به خاک اضافه می شود.
فسفات سدیم: تصفیه آب جوش ، رنگرزی، عکاسی، فرآوری پارچه، پاک کننده ی صنعتی ، ماده ی حد واسط.
پیرو فسفات سدیم: اسید گندزدا و...
سدیم تری پلی فسفات (STTP) : شوینده های، اسید گندزدا، در شوینده ها ، در غذا به عنوان نگهدارنده، در صنایع کاشی و سرامیک و ...
سدیم متا فسفات : نرم کننده ی آب، ماده ی پاک کننده ی دندان، ماده ی جدا کننده و ...
دی سدیم فسفات: سرامیک، کود، رنگرزی، داروسازی، اطفاء حریق، دباغی چرم، نرم کننده ی آب ، در غذا برا ی تنظیم PH، شوینده ها.
فسفات کلسیم: مکمل فسفر در مواد غذایی و نوشیدنی ها، در مواد بهداشتی
فسفات پتاسیم: کود کشاورزی و د ر محصولات بهداشتی
دی بازیک پتاسیم فسفات: صابون های مایع ، نرم کننده ی آب.
منابع
1. Zumdahl , Steven S. (2009). Chemical Principles 6th Ed. Houghton Mifflin Company.
2. ناصرسيم فروش و اكبر نورعليزاده، اورولوژي عمومي، 1389،چاپ اول، تهران، تيمور زاده:طبيب، صص: 312-314