مقالات

آشنایی با کودهای پتاسیمی در باغات پسته

عنصر پتاسیم (K) بعنوان یکی از عناصر ماکرو نقش مهمی در افزایش عملکرد و بازدهی درختان پسته دارد. نقش عنصر پتاسیم بویژه در سالهای on (سالهای باردهی) بسیار ضروری و مهم است و باید حتما در سالهای on کودهای پتاسیمی به باغات افزوده شوند . بررسی ها مشخص کرده اند که در درختان پسته بعد از نیتروژن (N) بیشترین مقدار عنصری که سالانه از خاک برداشت می شود پتاسیم (K) است . بیشترین مقدار جذب پتاسیم اساسا در مرحله پر شدن دانه اتفاق می افتد. مطالعات نشان داده که در سالهای  on(سالهای باردهی) درختان پسته پتاسیم جذب شده مستقیما در تشکیل جنین یا مغز پسته به مصرف می رسند ولی در سالهای  off (سال بدون باردهی) پتاسیم جذب شده توسط ریشه در سایر اندامها ذخیره می شود. به همین دلیل است که غلظت پتاسیم در برگها در سالهای پربار یا on کمتر از غلظت پتاسیم در برگها در سالهایoff  یا کم بار است. تغذیه پتاسیمی مناسب درختان پسته کلید بازدهی و افزایش عملکرد در باغات پسته است . مطالعات انجام شده نشان داد که بیشینه میزان پتاسیم در برگ در مرداد و شهریور ماه هر سال مقارن با به مغز رفتن یا پر شدن دانه ها در برگ مشاهده می شود و همچنین افزودن کودهای پتاسیمی دارای اکسید پتاسیم مانند کودهایی بر پایه‌ی هیدروکسید پتاسیم و کربنات پتاسیم، به خاک به صورت کاملا واضحی روی درصد پتاسیم برگ اثر می گذارد و موجب افزایش آن می شود. بنابراین در این بازه زمانی حساس حتما باید درخت از نظر پتاسیم کمبودی نداشته باشد بخصوص پتاسیم موجود در دسترس ریشه ها. مشخص شده  که در درختان پسته میزان جذب پتاسیم در اردیبهشت نسبتا پایین است و میزان جذب پتاسیم از خاک در پایین ترین سطح خود قرار دارد. میزان غلظت پتاسیم در برگهای درختان پسته در بهار زیر 1 درصد برآورد می شود. در طی رشد و توسعه میوه غلظت پتاسیم در برگ به صورت شگفت انگیزی افزایش می یابد به خصوص در ماههای تیر تا شهریور. در نهایت در زمان بلوغ یا پایان تشکیل پوست و مغز و اتمام دوره رشد یعنی تقریبا  یعنی سپتامبر(شهریور) ماکزیمم جذب پتاسیم از ریشه های پسته را خواهیم داشت. غلظت پتاسیم در برگها در مهرماه یعنی دوره پس از برداشت (postharvesting ) به طور ناگهانی کاهش پیدا می کند و بنابراین نیازی به کاربرد کود پتاسه در دوره پس از برداشت در پسته وجود ندارد چه بصورت محلولپاشی و چه بصورت کاربرد در خاک کوددهی با استفاده از کودهای پتاسیمی موجب افزایش مقاومت درختان پسته به تنش های مختلف شامل تنش شوری و کم آبی و سرمازدگی و همچنین افزایش مقاومت در برابر آفات و بیماریهای مختلف در پسته خواهد شد. در مورد بیماری ورتیسیلیومی پسته مشخص شده که رابطه مستقیمی بین کمبود پتاسیم و شیوع و افزایش بیماری قارچی ورتیسیلیومی وجود دارد و افزودن کودهای پتاسه بصورت معنی داری درصد بیماری را کاهش می دهد. در مورد تنش شوری هم مطالعات نشان داده که دادن سولفات پتاسیم به درختان موجب کاهش تنش شوری و افزایش مقاومت آنها نسبت به شوری شده است و اثرات زیانبار تجمع Na و Cl در برگها را کاهش داده است. مطالعات نشان داده اند که حد بحرانی غلظت پتاسیم در برگ درختان پسته 1 درصد است و اگر میزان غلظت پتاسیم در برگها به زیر 1 درصد سقوط کند علایم کمبود پتاسیم به صورت سوختگی یا نکروز حاشیه برگها بروز پیدا خواهد کرد. بررسی ها نشان داده که اگر میزان  پتاسیم در برگها در محدوده 1.6  تا  2 درصد باشد بیشینه عملکرد را در پسته شاهد خواهیم بود . عنصر پتاسیم هم روی کمیت و هم روی کیفیت محصول پسته تاثیر خواهد گذاشت. بدین معنی که اگر پتاسیم  کافی در اختیار درختان پسته باشد تعداد خوشه ها و دانه ها و همچنین درصد خندانی و وزن خشک دانه در پسته افزایش چشمگیری خواهند داشت. نکته قابل تامل در مورد پتاسیم این است که کمبود این عنصر تقریبا در تمامی باغات پسته استان کرمان مشاهده می شود. همانطور که بیان شد علامت اصلی کمبود پتاسیم در درختان پسته سوختگی حاشیه برگ است ولی باید توجه کرد که این سوختگی هیچگاه در اوایل فصل دیده نمی شود و به مرور مشخص می شود. از پیامدهای دیگر کمبود پتاسیم حساسیت به آفتاب سوختگی و کاهش درجه خندانی میوه های رسیده است. بسیاری از کشاورزان و حتی کارشناسان کمبود پتاسیم را با تنش شوری اشتباه می گیرند که تمایز کننده ایندو این است که در تنش شوری سیاه شدگی یا نکروزیس حاشیه برگها وجود ندارد.

کودهای پتاسیمی در باغات پسته

کودهای پتاسه شامل کلرید پتاسیم (KCl)، سولفات پتاسیم (K2SO4)، کربنات پتاسیم، کالی منیزیوم، گرد سیمان و .....هستند. در سالیان اخیر کودهای پتاسه مختلفی در نواحی پسته کاری توسط کشاورزان بمصرف رسیده است از جمله کلرور پتاسیم (KCl)، سولفات پتاسیم (K2SO4) یا کودهای کشکی، سولوپتاس ها یا SOP و .... اگر چه درصد پتاسیم در کودهای کلرور پتاسیم (KCl) بالاتر از کودهای سولفات پتاسیم (K2SO4) است اما بعلت قلیایت شدید خاک و آب نواحی پسته کاری استان کرمان ترجیح بر استفاده از کودهای پتاسه بفرم سولفات است (سرچشمه پور و ملکوتی 1384). در سالیان اخیر کودهایی با نام سولوپتاس به بازار آمده اند که بسیار تاثیر گذار عمل کرده اند. سولوپتاس ها کودهای پتاسه ای هستند که دارای حداقل 50 درصد پتاسیم در ترکیب خود هستند و هم به صورت کاربرد در خاک و هم به صورت کاربرد برگپاشی کارآیی خودشان را در باغات پسته به اثبات رسانده اند. علاوه بر پتاسیم سولوپتاس ها منبعی غنی از گوگرد هستند و گوگرد موجود در ترکیب کودهای سولوپتاس (SOP) کمک زیادی به رفع کمبود گوگرد در درختان پسته خواهد کرد. میزان عنصر گوگرد (S) در کودهای سولوپتاس (SOP) حدود 17 درصد است. با توجه تنش شوری و افزایش مسمومت ها به Cl و Na در درختان پسته کاربرد کلرور پتاسیم بعنوان کود پتاسه صحیح بنظر نمی رسد چون موجب افزایش عنصر Cl در خاک خواهد شد و چون کود های SOP یا سولوپتاس ها در ترکیب شان Cl بسیار ناچیزی وجود دارد مفید خواهند بود. سولوپتاس یکی از کودهای پتاسه ای است که کمترین میزان شاخص شوری را دارد و با توجه به وجود تجمع املاح و شوری فوق العاده در ناحیه ریزوسفر ریشه درختان پسته افزودن سولوپتاس ها بعنوان کود پتاسه بر خلاف کلرید پتاسیم باعث افزایش یا تشدید شوری در درختان پسته نخواهد شد. آبشویی یا leaching موجب می شود که کودها و سایر مواد غذایی از دسترس ریشه درختان پسته خارج شوند و بدرد ریشه های پسته نخورند. این نکته در مورد کود کلرید پتاسیم بسیار مشهود است و آبشویی بسرعت کلرید پتاسیم را از دسترس ریشه درختان پسته خارج خواهد کرد اما کودهای SOP یا سولوپتاس ها با آبشویی براحتی از دسترس ریشه درختان خارج نمی شوند و دوام خوبی در خاک دارند بخصوص در زمین های با بافت شنی و این هم یکی دیگر از محاسن SOP ها است . کود های سولوپتاس هم از طریق آبیاری غرآقابی و هم از طریق سیستم های آبیاری قطره ای قابل استفاده هستند. در مورد درختان بادام استفاده از کودهای پتاسه KTS (potassium thiosulfate) در زمین های دارای شوری بالا موجب بروز تنش شوری و مسمومیت در برگها شده است در صورتی که مصرف سولوپتاس بعنوان کود پتاسه چنین مشکلی را ایجاد نکرده است. میزان عنصر کلر در کودهای سولوپتاس زیر 1 درصد برآورد شده است و بنابراین باعث تشدید تنش شوری در باغات پسته نمی شوند. کودهای کلرید پتاسیم یا کلروپتاس ها با توجه به داشتن مقادیر بالایی از عنصر مضر Cl در ترکیب خودشان موجب ایجاد مسمومیت و تجمع عنصر کلر در اطراف ریشه درختان خواهند شد و بنابراین موجب اختلال در جذب سایر عناصر بویژه نیتروژن (N) و گوگرد (S) خواهد شد. در انتخاب کودهای پتاسه برای استفاده در باغات پسته باید دقت کرد که کودی استفاده شود که داری کمترین شاخص شوری یا salt index باشد. SOP ها از نظر شاخص شوری در وضعیت بسیار مناسبی هستند . با توجه به شوری فوق العاده بالای خاک و آب در نواحی پسته کاری استان کرمان کاربرد آنها بسیار مفید ارزیابی می شود.

نوشته: مهندس محمد جمالیزاده- کارشناس ارشد بیماری شناسی گیاهی